به گزارش پایگاه اطلاع رسانی ستاد حقوق بشر، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان دوشنبه هفته پیش در صدر هیئتی سیاسی برای شرکت در اجلاس شورای وزیران سازمان همکاری اقتصادی(اکو) به تاجیکستان سفر کرد. ظریف در این سفر همچنین با امامعلی رحمان رئیس جمهور این کشور نیز دیدار و در خصوص توسعه مناسبات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دوجانبه گفتگو کرد. دیدار صمیمانه وزیر امور خارجه کشورمان و «امامعلی رحمان» و تمایل وی برای استفاده از خدمات مهندسین ایرانی و توسعه روابط حاکی از گشایش فصلی جدید در روابط دو کشور پس از تحولات و فراز و نشیب در سال های گذشته است.
در سال ۱۹۹۱ و پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، جمهوری اسلامی ایران نخستین کشوری بود که با توجه به اشتراکات فرهنگی فراوان، تاجیکستان را به رسمیت شناخت و سفارت خود را در سال ۱۹۹۲ در دوشنبه افتتاح کرد. پس از آن، در جریان جنگ داخلی تاجیکستان در سالهای ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۷، ایران تلاش‌های فراوانی را برای میانجی‌گری و پایان دادن به درگیری‌ها انجام داد ومذاکرات صلح دولت تاجیکستان با مخالفان را در تهران برگزار کرد.
سردی روابط ایران - تاجیکستان
با پایان جنگ داخلی تاجیکستان، جمهوری اسلامی ایران تلاش خود را برای فعال شدن در حوزه اقتصادی این کشور با مشارکت در پروژه‌های زیرساختی و عمرانی مانند سدسازی (سنگتوده۲) و راه‌سازی (تونل استقلال) آغاز کرد و بیش از ۲۵۰ میلیون دلار در این پروژه ها سرمایه گذاری کرد. با این حال روابط تهران-دوشنبه رو به سردی رفت که در زیر به برخی از رویدادهایی که باعث سردی روابط ایران-تاجیکستان شده است، اشاره می کنیم:
سنگ اندازی عربستان بر سر راه روابط ایران و تاجیکستان
کشورهایی نظیر عربستان سعودی با سواستفاده از فضای سردی روابط ایران با تاجیکستان، به دنبال تنش آفرینی بیشتر هستند تا آنجا که «عبدالعزیز بن محمد البادی» سفیر سعودی در تاجیکستان کاهش روابط دیپلماتیک ایران و تاجیکستان و بسته شدن مراکز فرهنگی و دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران در این کشور را پیروزی بزرگی برای عربستان و رهبران آن برشمرده است و با طرح این ادعا که سوء رفتار ایران باعث عدم اعتماد مقامات تاجیک نسبت به اقدامات آن کشور شده، گفته است: خوشحالیم که بگوئیم که ما در سفارت سعودی با همکاری نزدیک با دوستانمان در دولت تاجیکستان، توانستیم ایران و نمایندگان آنها را از این کشور فارسی زبان بیرون کنیم.
مصادره اموال بابک زنجانی در تاجیکستان
موضوع دیگری که در سالهای گذشته بر سردی روابط ایران و تاجیکستان تاثیرگذار بود، مسائل مربوط به پرونده فساد مالی بابک زنجانی است که به واسطه ارتباطات مالی و اقتصادی وی با تاجیکستان، به دولت دوشنبه نیز ارتباط پیدا می‌کرد. زنجانی اسنادی را منتشر کرد که نشان می‌داد در بانک ملی تاجیکستان دو میلیارد دلار سرمایه دارد، اما تمام دارایی‌های شرکت زنجانی به واسطه فعالیت‌های تجاری با تاجیک‌ها، به موقع توسط تاجیک‌ها مصادره شد و همین مسئله مورد انتقاد جمهوری اسلامی ایران است.
مخالفت های دولت تاجیکستان با «نهضت اسلامی»
بر اساس مشاهدات خبرنگار اعزامی مهر در سفر وزیر خارجه ایران به تاجیکستان، سایت های گروه های اسلامی در تاجیکستان از سوی دولت این کشور فیلتر است و گروه های اسلامی نمی توانند در تاجیکستان فعالیت کنند. البته محدود کردن و برخورد با گروه های اسلام گرا در تاجیکستان مسبوق به سابقه هم هست و بر اساس همان سابقه است که دولت تاجیکستان اجازه فعالیت به گروه های اسلام گرا را در کشور خود نمی دهد. ممنوعیت فعالیت حزب «نهضت اسلامی» به رهبری محی الدین کبیری و مسدود کردن رسانه های منتقد دولت در تاجیکستان از سوی امامعلی رحمان رئیس جمهور این کشور و سخنرانی کبیری در همایش وحدت اسلامی در تهران، از دیگر مواردی است که بر روابط دو کشور تاثیر گذاشته است. تاجیکستان با متهم کردن ایران به حمایت از کودتای خودساخته ۲۰۱۵ دولت تاجیکستان، مدعی شد حمایت جمهوری اسلامی ایران از اعضای حزب نهضت اسلامی، باعث سست شدن پایه های دولت خواهد شد.
پس از این رویداد، دولت تاجیکستان صدور ویزای فرودگاهی برای شهروندان ایرانی را ممنوع کرد و محدودیت هایی نیز در زمینه خدمات گمرکی برای کالاهای ایرانی اعمال شد که حاصل آن کاهش ۱۷۸ میلیون دلاری گردش کالا بین دو کشور و رسیدن آن به عدد ۱۱۴ میلیون دلار در سال ۲۰۱۶ بود. بسته شدن مراکز فرهنگی کشورمان و دفتر کمیته امداد امام خمینی(ره) در تاجیکستان از جمله دیگر مسائلی است که طی سال های گذشته در روابط دو کشور به وجود آمد است.
منع فعالیت کارخانه تراکتورسازی «تاج-ایران» نیز از دیگر اقدامات ضد ایرانی دولت تاجیکستان است. این کارخانه که ۵۱ درصد سهام آن متعلق به طرف ایرانی است، در سال قابلیت تولید ۲ هزار دستگاه تراکتور را داشت که از سوی مقامات تاجیکستان به بهانه ناکامی در فعالیت، از تولید منع شده است. همچنین مدتها است که دولت تاجیکستان از بازپرداخت سهم ایران از احداث و راه اندازی نیروگاه سنگ توده سر بازمی‌زند.
رشد گروهک‌های تکفیری در تاجیکستان؛ «دوشنبه» در لبه پرتگاه
در حالی که دولت تاجیکستان در سال های گذشته عرصه را برای فعالیت گروه ها و احزاب اسلامی تنگ‌تر کرده است، ریاض که خود مرکز پرورش تفکر سلفی و تکفیری است اعلام کرده ۳۵ میلیون دلار برای ساخت مدارس در اختیار دوشنبه قرار خواهد داد. موضوعی که می تواند سبب گسترش تفکر تکفیری شود و در آینده به عنوان یک چالش امنیتی در تاجیکستان پدیدار شود.
نمایش فیلمی در تلویزیون دولتی تاجیکستان که در آن قتل سیاستمداران، دانشمندان و روزنامه نگاران تاجیک در سال ۹۰ میلادی با حمایت مالی ایران نمایش داده می شود، از جمله دیگر تنش های موجود در روابط دو کشور است. سفارت کشورمان در دوشنبه بلافاصله پس از پخش این فیلم، در بیانیه ای تاکید کرد: «تردیدی نیست که تهیه کنندگان این فیلم موفق به تخریب پیوند های فرهنگی، تمدنی و دوستی تاریخی دو ملت ایران و تاجیکستان نخواهند شد.»
این برنامه تلویزیونی که بلافاصله پس از بازگشت وزیر انرژی تاجیکستان از ایران پخش شد، تلاشی برای از بین بردن تأثیرات شرکت این مقام تاجیک در مراسم تحلیف رئیس جمهوری اسلامی ایران و توافق درباره تشکیل جلسه کمیسیون همکاری‌های دولتی ایران و تاجیکستان بود.
آنچه گفته شد، پیشینه ای از فراز و نشیب های روابط ایران و تاجیکستان در سال های گذشته بود. سردی روابط دو کشور به عنوان کشورهایی با اشتراکات فرهنگی فراوان، زمینه را بیش از پیش برای عربستان سعودی و گروهک های تکفیری فراهم می آورد که قطعاً چالشی بزرگ امنیتی برای تاجیکستان به وجود می آورد.
بر همین اساس به نظر می رسد توسعه روابط ایران و تاجیکستان که در سفر اخیر وزیر امور خارجه ایران دنبال شد نیازمند گام های اساسی و بلندتری است تا دو کشور هم زبان ایران و تاجیکستان بیش از پیش به یکدیگر نزدیک شوند.