«روز جهانی حق دانستن حقیقت درباره نقض فاحش حقوق بشر و احترام به منزلت قربانیان» فراخوانی به وجدان جمعی انسان‌ها است که حقیقت هرگز نباید قربانی شود و عدالت نباید در پیچ‌وخم انکار یا فراموشی سردرگم بماند. آنچه رنج‌دیدگان طلب می‌کنند، تنها جبران زخم‌هایشان نیست؛ بلکه نوری است که بتواند راه را برای دنیایی عادلانه‌تر و انسانی‌تر روشن کند.
مرتضی عبدی، معاون امور بین‌الملل مرکز وکلا، کارشناسان رسمی و مشاوران خانواده قوه قضاییه در یادداشتی به مناسبت «روز جهانی حق دانستن حقیقت درباره نقض فاحش حقوق بشر و احترام به منزلت قربانیان» نوشت:
۲۴ مارس هر سال از سوی سازمان ملل متحد به عنوان «روز جهانی حق دانستن حقیقت درباره نقض فاحش حقوق بشر و احترام به منزلت قربانیان» گرامی داشته می‌شود. این روز فرصتی برای بازتاب رنج‌های قربانیان خشونت و نقض شدید حقوق بشر و تاکید بر اهمیت دسترسی به حقیقت، عدالت و جبران خسارات است. حق دانستن حقیقت و روشن شدن ابعاد این نقض‌ها نه تنها یک نیاز انسانی و اخلاقی بلکه یکی از حقوق بنیادین بشر است.
«روز جهانی حق دانستن حقیقت درباره نقض فاحش حقوق بشر و احترام به منزلت قربانیان» بخشی از تلاش سازمان ملل متحد و جامعه بین‌المللی برای مقابله با ابهام، بی‌عدالتی و فراموشی است. در بسیاری از نقاط جهان، قربانیان خشونت و نقض حقوق بشر از حق خود در دانستن حقیقت محروم مانده‌اند، و در برخی موارد، به دلیل نبود شفافیت و پاسخگویی، عدالت هیچ‌گاه اجرا نمی‌شود. بدون آگاهی از جزئیات و ابعاد این فجایع، درمان زخم‌های جامعه و ترمیم اعتماد میان مردم و حاکمیت‌ها ممکن نیست.
یکی از اهداف اصلی این روز، احترام به منزلت قربانیان خشونت و نقض‌های جدی حقوق بشر است. این احترام، در پیوند مستقیم با تعهد جوامع و دولت‌ها برای روشن کردن حقایق، اجرای عدالت، و جبران آسیب‌های واردشده به قربانیان است. بازماندگان چنین فجایعی و جوامع آسیب‌دیده، برای التیام خود و اطمینان از عدم تکرار این جرائم، نیازمند آگاهی کامل از حقیقت هستند. این نیاز تنها یک موضوع حقوقی نیست؛ بلکه ضرورتی اخلاقی برای بازسازی پیوندها و اعتماد اجتماعی است.
این روز یادآور مأموریت انسانی و زندگی الهام‌بخش اسقف اسکار آرنولفو رومرو، فعال برجسته حقوق بشر از کشور السالوادور، است. وی در ۲۴ مارس ۱۹۸۰ به دلیل مبارزه بی‌وقفه علیه بی‌عدالتی، دفاع از حقوق محرومان، و افشای موارد نقض سیستماتیک حقوق بشر به شهادت رسید. او نمادی جهانی در تلاش برای افشای حقیقت و برجسته کردن صدای قربانیان خشونت و بی‌عدالتی بود.
در دنیای امروز، همچنان شاهد موارد متعددی از نقض‌های گسترده و فاحش حقوق بشر هستیم؛ از تخریب جوامع در اثر جنگ‌ها و درگیری‌های داخلی گرفته تا اشکال مختلف تبعیض، سرکوب و سرپوش گذاشتن بر جنایات. گرامیداشت ۲۴ مارس یادآور آن است که حق دانستن حقیقت نه تنها برای تحقق عدالت، بلکه برای پیشگیری از تکرار فجایع انسانی اهمیت حیاتی دارد. این روز زمانی برای تجدید تعهد به حمایت از قربانیان و دفاع از حقوق انسانی بازماندگان است، تا جهان به سوی جوامعی عادلانه‌تر و شفاف‌تر حرکت کند.
حق دانستن حقیقت، اصلی بنیادین در قطعنامه‌های حقوق بشر است. این اصل تاکید دارد که قربانیان نقض حقوق بشر و خانواده‌های آنان باید دسترسی کامل به اطلاعات صحیح درباره وقایعی که رخ داده، سرنوشت قربانیان و مسئولان این فجایع داشته باشند. این حق همچنین شامل دسترسی به اسناد و مدارکی است که نقش مسئولان اصلی نقض‌ها را روشن می‌کند و امکان اجرای عدالت را فراهم می‌سازد. سازمان‌های حقوق بشری و نهادهای بین‌المللی تاکید کرده‌اند که احترام به این حق، گامی ضروری در بازسازی روند دموکراسی، پایان دادن به مصونیت از مجازات، و پیشگیری از وقوع بحران‌های مشابه است.
تحقیقات نشان داده‌اند که روندهای حقیقت‌یابی، ایجاد شفافیت و مستندسازی نقض‌های حقوق بشر، نه تنها به بازماندگان کمک می‌کند تا از عدالت برخوردار شوند بلکه از وقوع چرخه‌های خشونت در آینده نیز جلوگیری می‌کند. نقش دولت‌ها و جامعه جهانی در این زمینه انکارناپذیر است. آنها باید با تعهد واقعی به حقوق بشر، حذف سیاست‌های سرپوش‌گذاری و مقابله جدی با بی‌کیفرمانی، از حق دانستن حقیقت حمایت کنند.
این مناسبت یادآور بندهای مختلف اسناد حقوق بشری از جمله کنوانسیون بین‌المللی حمایت از همه افراد در برابر ناپدیدشدگی اجباری، و نقش آن در شناسایی جنایات و احترام به حقوق قربانیان است. قربانیان این ستم‌ها با از دست دادن اعضای خانواده، دوستان و دارایی‌های خود، نه تنها دچار آسیب جسمی و روانی شده‌اند، بلکه اغلب با انکار حقوق و هویتشان مواجه بوده‌اند. خواندن حقایق، احترام به آنها و بازگرداندن منزلت از دست رفته‌شان، کمترین کاری است که جامعه جهانی می‌تواند انجام دهد.
در این روز، سکوت در برابر بی‌عدالتی گناهی بزرگ‌تر است. تاریخ باید روایتگر رنج‌ها باشد تا از تکرار فجایع جلوگیری کند و منزلت انسانی را برای قربانیان بازگرداند. ۲۴ مارس یادآور آن است که حقیقت، عدالت و شفقت باید بر قلب جهان حکم‌فرما شود.
غزه، تکه‌ای از خاک که سال‌هاست هر وجب آن با رنج انسان‌ها عجین شده است، امروز بیش از هر چیزی نیازمند حقیقت است. حقیقتی که هدفش تنها بازگو کردن رنج‌ها نیست، بلکه ایجاد آینده‌ای برای کسانی است که کودکانشان در سایه جنگ به دنیا می‌آیند و در سایه خشونت از دنیا می‌روند.
۲۴ مارس، فرصتی است تا جهان به یاد آورد که مردم غزه بیش از هر زمان دیگری نیازمند عدالت هستند. این روز، به ما یادآوری می‌کند که حقیقت انکارشده همانند جنگی بی‌پایان بر زندگی این مردم است. حقیقت نباید فقط در میان آوارها جست‌وجو شود؛ بلکه باید زنده شود، آشکار گردد و به عدالت منتهی شود.